سوابق و تشکیل وزارت بهداشت
وزارتخانة عهده‌دار تنظیم و اجرای سیاستهای بهداشتی، درمانی و آموزش پزشکی کشور
متن
بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، وزارت ، وزارتخانة عهده‌دار تنظیم و اجرای سیاستهای بهداشتی، درمانی و آموزش پزشکی کشور. تا پیش از 1283 ش، برای امور بهداشتی، درمانی و پزشکی ایران، قانون و تشکیلاتی وجود نداشت. در آن سال، «مجلس حفظ الصحة دولتی» زیر نظر وزارت معارف تأسیس شد. زیربنای خدمات این مجلس را 21 بیمارستان با 906 تخت تشکیل می‌داد که از این تعداد، 10 بیمارستان با 650 تخت را مبلغان مسیحی (میسیونرها) اداره می‌کردند. آموزش پزشکی در کشور، با تربیت پزشک در رشتة پزشکیِ مدرسة دارالفنون * آغاز شد ( ایرانیکا ، ذیل «بهداری»). در 1290 ش، قانون طبابت در مجلس شورای ملی تصویب شد که به موجب آن، تنها گروههای خاصی از مردم، مانند افسران ارتش و پلیس و کارمندان شرکت نفت ایران و انگلیس، از مراقبتهای بهداشتی و درمانی برخوردار بودند (ایران. قوانین و احکام، 1375 ش، ص 13).در 13 آبان 1305، براساس قانون تمرکز مؤسسات صحّی مملکتی، که به تصویب مجلس شورای ملی رسید، کلیة مؤسسات صحّی مملکتی و بلدی و صحیة نظمیه و مؤسسة پاستور در ادارة کل صحیه متمرکز شدند. همچنین، مقرر شد که کلیة واحدهای وابسته به امر بهداشت، درمان و دارو در سطح کشور، بایستی در ادارة کل صحیه، واقع در وزارت داخله، متمرکز شوند. رئیس کل این اداره مسئولیت کلیة امور بهداشتی ـ درمانی و وظیفة تهیة بودجة تفصیلی و تدوین تشکیلات آن را به عهده گرفت (همان، ص 15). در 14 اسفند 1306، سعیدخان لقمان‌الملک به ریاست ادارة صحیة کل مملکتی منصوب شد. البته ادارة صحیة ارتش به ریاست کریم آتابای، به طور مستقل، به کار خود ادامه می‌داد (عاقلی، ج 1، ص 162ـ163). در 1314 ش، با تصویب فرهنگستان، نام این ادارة به «اداره کل بهداری ایران» تغییر یافت (سعادت، ص 119). در 30 شهریور 1320، ذکاءالملک فروغی لایحة تشکیل وزارت بهداری را به مجلس تقدیم کرد. سرانجام در 8 آبان، در قانون اصلاح بودجة کل کشور، این اداره به «وزارت بهداری» تبدیل شد (عاقلی، ج1، ص236؛ ایرانشهر ، ج 2، ص 1406). در کابینة جدید، اسماعیل مرآت به عنوان وزیر بهداری به مجلس معرفی گردید (عاقلی، ج1، ص 236ـ237). در 13 آذر همان سال، باقر کاظمی وزیر بهداری شد (همان، ج1، ص 241). قانون وزارت بهداری در 22 آذر 1324، به تصویب مجلس شورای ملی رسید. به موجب مادة اول این قانون، سازمان وزارت بهداری بدین شرح بود: حوزة وزارتی، شورای عالی بهداشت، بنگاه پاستور، ادارة کل امور اداری، ادارة کل فنی، و ادارة کل امور مالی. مواد دیگر این قانون، به شرح وظایف ادارات و تشکیلات این وزارت می‌پرداخت (ایران. قوانین و احکام، 1324 ش، ص 78ـ87).با تصویب قانون واگذاری امور بهداری به مردم در 1337 ش و اصلاحیة آن در 1343 ش، در مراکز شهرستانهایی که به تشخیص وزارت بهداری امکانات اجرایی لازم موجود بود انجمنی به نام انجمن بهداری برای ادارة امور بهداری تشکیل شد. اعضای این انجمن از این قرار بودند: رئیس انجمن شهر، شهردار، رئیس بهداری، رئیس دانشکدة پزشکی، یک نفر از پزشکان، سه نفر از معتمدین بخشهای شهرستان، مدیرعامل شیر و خورشید سرخ، و مدیرعامل سازمان شاهنشاهی خدمات اجتماعی. دورة این انجمنها چهار سال بود. کلیة اعتبارات امور بهداری شهرستانها، از محل بودجة مصوب وزارت بهداری برای هر شهرستان، کمک شهرداریها و عواید وقفی، که به بهداری محل اختصاص داده شده بود، تأمین می‌گردید (ایران. قوانین و احکام، 1337 ش، ص 56ـ57).با تصویب قانون تمرکز و هماهنگی امور درمانی کارمندان دولت، مصوب خرداد 1344، کلیة تأسیسات و تجهیزات و نیز اعتبارات درمانی و بهداشتی وزارتخانه‌ها و ادارات دولتی و نیمه دولتی در اختیار وزارت بهداری قرار گرفت (ایران. قوانین و احکام، 1344 ش، ص 35ـ37). بدین ترتیب، مدیریت و ادارة مراکز درمانی کشور سازمان یافت و زیر نظارت وزارت بهداری متمرکز شد.تبصرة 56 قانون بودجة 1344 ش کل کشور، به وزارت بهداری این امکان را داد که امکانات و تجهیزات واحدهای درمانی خود را به مؤسسات شیر و خورشید سرخ ایران، سازمان شاهنشاهی خدمات اجتماعی، یا بنگاه حمایت از مادران و نوزادان واگذار کند (همان، ص 425). در اسفند 1347، ساختار جدید وزارت بهداری با پنج معاونت تصویب شد: معاونت طرح، معاونت پارلمانی، معاونت فنی، معاونت اداری و مالی، و معاونت بهداشت و تنظیم خانواده.در 1355 ش، برای تأمین بهداشت و درمان و رفاه اجتماعی، خدمات درمانی و توانبخشی و تأمین اجتماعی، تنظیم خانواده و امور جمعیت، وزارت «بهداری» به وزارت «بهداری و بهزیستی» تبدیل شد. در ضمن، کلیة داراییها و اعتبارات و تعهدات کارکنان سازمان خدمات درمانی و سازمان تأمین خدمات رفاهی و انجمن توانبخشی به وزارت بهداری و بهزیستی منتقل گردید (ایران. قوانین و احکام، 1375 ش، ص 219).پس از پیروزی انقلاب اسلامی، در 1358 ش، دکتر موسی زرگر، وزیر بهداری و بهزیستی، ساختار جدید وزارتخانه را با هفت معاونت ارائه کرد: برنامه‌ریزی و تشکیلات، بهداشت، درمان، دارویی و غذایی و آزمایشگاهی، بهزیستی، اداری مالی و هماهنگی آموزشی و پژوهشی. این نمودار در 1358 ش، پس از گذراندن مرحلة آزمایشی، به تأیید سازمان امور اداری و استخدامی کشور رسید.پس از تشکیل ستاد انقلاب فرهنگی، مسئولان برنامه‌ریزی گروه پزشکی، بازنگری برنامه‌های آموزشی گروه پزشکی را آغاز کردند. در 1359ـ1360 ش امور بهداشتی، درمانی و پزشکی کشور با مشکلاتی از قبیل کمبود شدید نیروی انسانی و ناهمگونی کمّی و کیفی برنامه‌های دانشکده‌های گروه پزشکی روبرو بود. ازینرو برای رفع این نارساییها «وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی» با اهداف تربیت نیروی انسانی مطابق با نیازهای جامعه و استفادة هرچه بیشتر از مؤسسات درمانی برای آموزش پزشکی، تشکیل شد. این وزارتخانه از ادغام دانشکده‌ها و مؤسسات آموزش عالی پزشکی با وزارت بهداری وقت به وجود آمد (عزیزی، ص 44). براساس قانون تشکیل وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، مصوب 9 مهر 1364، استفادة مطلوب و هماهنگ از امکانات پزشکی کشور در جهت تأمین و تعمیم بهداشت و درمان و بهزیستی و آموزش و پژوهش پزشکی و تحقق اصول قانون اساسی دربارة خدمات بهداشت و بهزیستی از اهداف این وزارتخانه است (ایران. قوانین و احکام، 1375 ش، ص 3). در تیر 1367، نمودار سازمانی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی با ده معاونت به تصویب رسید. در 1370 و 1372 ش نیز تغییراتی در سازمان اداری این وزارتخانه صورت گرفت. در 1377 ش براساس نیازها و مشکلات موجود ساختار تشکیلاتی جدید این وزارتخانه با هشت معاونت به تصویب رسید: معاونت پشتیبانی، معاونت درمان، معاونت غذا و دارو، معاونت بهداشتی، معاونت پژوهشی، معاونت آموزشی، معاونت دانشجویی، فرهنگی، و معاونت برنامه‌ریزی حقوقی و امور مجلس (ایران. وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی. دفتر تشکیلات و بهبود روشها، ص 48، 52).نظام کنونی خدمات بهداشتی و درمانی کشور، با استفاده از تجارب حاصل از طرح تحقیقاتی که در 1353 ش با همکاری وزارت بهداری، «سازمان جهانی بهداشت »، دانشکدة بهداشت و انستیتو تحقیقات بهداشتی دانشگاه تهران، در آذربایجان غربی به اجرا درآمد. و نیز بر پایة تحقیق گسترده‌ای که در 1363 ش بر روی 10% از جمعیت کل کشور انجام گرفته بود، سازمان یافته است. بر این اساس، وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی برای توزیع عادلانه‌تر منابع بهداشتی، به ایجاد و گسترش شبکه‌های بهداشتی و درمانی کشور اقدام کرده است. نظام خدمات بهداشتی و درمانی فعلی، در سه سطح شهرستان، استان و کشور سازمان یافته است (ایران. وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی. ادارة کل روابط عمومی و امور بین‌الملل، ص 4ـ 5). اهم فعالیتهای این وزارتخانه در سه بخش بهداشت، درمان و آموزش پزشکی صورت می‌گیرد.بهداشت . با تشکیل ستاد گسترش شبکه‌های بهداشتی و درمانی در وزارت بهداشت، درمان و آموزش‌پزشکی در 1364ش، گسترش نظام شبکه‌های بهداشتی ـ درمانی جنبة راهبردی پیدا کرد. عملکرد این نظام در طول بیش از یک دهه، به بهبود شاخصهای بهداشتی کشور منجر شده است (رجوع کنید به جدول 1 و 2).طرحهای بهداشتی شامل طرح بهداشتِ دهان و دندان، بهداشت محیط و حرفه‌ای، بهداشت مدارس، بهداشت خانواده، پیشگیری و مراقبت از بیماریها در این مدت به اجرا در آمده است و نتایج آن بویژه در پیشگیری از بیماریها در خور توجه است. از 1369 ش، ایران در مرحلة حذف بیماری کزاز نوزادی قرار گرفت. از 1373 ش، بروز بیماری سرخک بشدت کاهش یافت و در همین سال به یک مورد در صد هزار نفر رسید، و در 1374 و 1375 ش هیچ مورد مرگ ناشی از سرخک گزارش نشد. طرح ریشه‌کنی فلج اطفال که از 1373 ش آغاز شده است، میزان بروز این بیماری را بشدت کاهش داده است (همان، ص 7ـ12). در نتیجة اجرای طرحهای بهداشتی، بویژه در دهة اخیر، به رغم افزایش جمعیت زنان، شاخصهای بهداشتی آنان بهبود یافته و میزان مرگ و میر مادران کاهش یافته است (همان، ص 31).درمان . استفادة بهینه از امکانات و نیروی انسانی موجود، همراه با افزایش پوشش درمانی اقشار جامعه با بهره‌گیری از نظام بیمه، اصلاح الگوی مصرف مواد دارویی، بازنگری در نظام دارویی و خودکفایی در امور تجهیزات و ملزومات پزشکی، از جمله سیاستهایی است که وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، در دو دهة اخیر در بخش درمان پیگیری کرده است. وضع درمانی کشور، از مطالعة شاخصهای درمانی تعداد بیمارستانها، تعداد تختهای بیمارستانی، تعداد کارکنان گروه پزشکی و نسبت آن به جمعیت، تجهیزات پزشکی و تعداد کارخانجات داروسازی قابل تشخیص است (همان، ص 13ـ14؛ نیز رجوع کنید به جدولهای 3ـ 5).آموزش و تحقیقات . از 1364 ش، با ادغام دانشکده‌های گروه پزشکی در نظام ارائة خدمات و تشکیل «وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی»، تربیت نیروی انسانی و آموزش پزشکی، بویژه با تشکیل «شورای آموزش پزشکی جامعه‌نگر»، به شکل سیاستی راهبردی درآمد. در پی اجرای این سیاست، شاخصهای آموزش و پزشکی به سرعت رشد یافت (ایران. وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی. ادارة کل روابط عمومی و امور بین‌الملل، ص 17ـ 18؛ نیز رجوع کنید به جدولهای 6 و 7؛ نمودار 1). با وجود این، آموزش پزشکی در ایران در دو دهة اخیر با چالشهایی مواجه بوده است (عزیزی، ص 53). برنامه‌های آموزش گروه پزشکی از هنگام تشکیل وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، تا زمان نگارش این مقاله، از نظر کمّی به هدفهای خود رسیده است؛ و برنامه‌ریزیهای آینده باید در جهت تعدیل ظرفیتها و تغییرات کیفی در آموزش پزشکی باشد. آموزش عملی در عرصة خدمات بهداشتی ـ درمانی در جامعه مورد توجه قرار گرفته است و با گسترش مراکز آموزش پزشکی در دانشگاهها، به نحو مطلوب درخواهد آمد (همان، ص 54).معاونت پژوهشی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی در اجرای سیاستهای پژوهشی برنامة دوم توسعه (1372ـ 1377 ش)، پنجاه کمیتة سیاست‌گذاری پژوهشی با اهداف زیر تشکیل داد: سیاست‌گذاری متمرکز در امر تحقیقات علوم پزشکی کشور با دیدگاه جامعه‌نگر و جامع‌نگر و راهبردهای توسعة پایدار، فقرزدایی و عدالت اجتماعی؛ جهت‌دهی مناسب به تحقیقات کاربردی ـ توسعه‌ای علوم پزشکی؛ حمایت علمی و اعتباری از طرحهای ملی؛ تهیة پیش‌نویس برنامة سیاست‌گذاری طولانی مدت این وزارتخانه در زمینة اقتصاد بدون نفت ایرانِ سال 1400؛ ایجاد ارتباط با سازمان بهداشت جهانی و برنامة توسعة سازمان ملل متحد ؛ تقویت شبکة گزارش‌دهی و ثبت آماری اطلاعات، با راه‌اندازی نظام نوین آماری کشور. در 1375 ش، از میان 550 طرح تحقیقاتی ارائه‌شده از دانشگاههای علوم پزشکی کشور، 183 طرح به تصویب رسید. آمار نشان می‌دهد که سطح تحقیقات علوم دارویی ارتقا یافته است. در 1375 ش، بخشی از اعتبارات تحقیقاتی به ساخت تجهیزات پزشکی و طرحهای مشترک با صنعت اختصاص داده شد. در 1376 ش، برای تحقّق اهداف کلان برنامة دوم توسعة کشور، مراکز تحقیقاتی بهداشت باروری، تشخیص میکروسکپی و علوم پزشکی در اسلام، داروهای گیاهی و فراورده‌های طبیعی راه‌اندازی شد (ایران. وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی. ادارة کل روابط عمومی و امور بین‌الملل، ص 19ـ20).بررسی‌مقالات گروه‌پزشکی در 1358ـ1372ش، نشان‌دهندة افزایش تعداد مقالات منتشر شده در داخل کشور است (رجوع کنید به نمودار 2). تعداد اعضای هیئت علمی دانشگاهها نیز در سالهای اخیر افزایش قابل ملاحظه‌ای داشته است. با وجود این، پژوهش در آموزش پزشکی هنوز به جایگاه اصلی خود دست نیافته است. در زمینة افزایش جامعه‌گرایی (= در آوردن پزشکی به خدمت جامعه) در دانشکده‌های مختلف تلاشهایی به عمل آمده، هرچند جامعه‌گرایی به عنوان اساسی‌ترین خط مشی دانشکده‌های گروه پزشکی به طور کامل مورد توجه قرار نگرفته است (عزیزی، ص52 ـ 53). مطالعات و تحقیقات در زمینة اخلاق پزشکی و انطباق امور پزشکی با موازین شرعی در وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، به صورت یک سیاست دنبال می‌شود. بدین منظور، مرکز مطالعات و تحقیقات اخلاق پزشکی ایجاد شده است که هدف آن رفع مشکلات ناشی از پیشرفتهای علوم پزشکی با توجه به ارزشهای اسلامی است (ایران. وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی. ادارة کل روابط عمومی و امور بین‌الملل، ص 21).منابع: علاوه بر اطلاعات شخصی مؤلف؛ ایرانشهر ، تهران: کمیسیون ملی یونسکو در ایران، 1342ـ1343 ش؛ ایران. قوانین و احکام، مجموعة قوانین سال 1324 ش ، تهران [ بی‌تا. ] ؛ همو، مجموعة قوانین سال 1337 ش ، تهران [ بی‌تا. ] ؛ همو، مجموعة قوانین سال 1344 ش ، تهران [ بی‌تا. ] ؛ همو، مجموعة قوانین و مقررات وزارت بهداشت و درمان و آموزش پزشکی ، ج1، تهران: معاونت دانشجویی، فرهنگی، حقوقی و مجلس وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، 1375 ش؛ ایران. وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی. ادارة کل روابط عمومی و امور بین‌الملل، بهداشت، درمان و آموزش پزشکی در جمهوری اسلامی ایران ، [ تهران 1377 ش ] ؛ ایران. وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی. دفتر تشکیلات و بهبود روشها. گروه تحقیق و توسعه، تحلیل وضعیت موجود در برنامه سوم ، تهران 1377 ش؛ ابراهیم سعادت، تاریخ پیشرفتهای پزشکی در هفتاد سال اخیر: 1300 الی 1370 شمسی ، [ تهران، بی‌تا. ] ؛ باقر عاقلی، روزشمار تاریخ ایران از مشروطه تا انقلاب اسلامی ، تهران 1369ـ1370 ش؛ فریدون عزیزی، «سیر آموزش پزشکی در ایران: ارتقای کمّی و کیفی آموزشی پزشکی کشور»، رهیافت ، ش 18 (بهار و تابستان 1377)؛Encyclopaedia Iranica , s.v. "Behda ¦r ¦â" (by Mohammad Ali Faghih).
نظر شما
ارسال
تمام حقوق مادی و معنوی این سایت متعلق به بنیاد دایرة المعارف اسلامی می باشد.